Ο οικισμός εκείνος της κλασσικής περιόδου χαρακτηρίζεται ως “πολισμάτιον Ηράκλεια”, και αναφέρεται από τον Ρωμαίο φυσικό Πλίνιο τον πρεσβύτερο, ο οποίος έζησε τον 1ο μ.Χ. αι. Έναν αιώνα αργότερα, ο γεωγράφος Κλαύδιος Πτολεμαίος αναφέρεται στην πόλη “Ηράκλειον”. Η πόλη, αυτή αναφέρεται ότι κατοικήθηκε κατά τους κλασικούς, τους ελληνιστικούς και τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Οι Βυζαντινοί τειχίζουν τον οικισμό και τον ονομάζουν “Κάστρο”, όνομα που συνήθιζαν να δίνουν στις οχυρωμένες πόλεις και τα φρούρια. Η μικρή πόλη κατελάμβανε την κορυφή λόφου έχοντας, κατά πάσα πιθανότητα, έκταση περίπου 80 ή το πολύ 100 στρεμμάτων.

Με την εμφάνιση του Ισλάμ, η Κρήτη δέχονταν πολλές επιδρομές των Αράβων, ώσπου τελικά Ανδαλουσιανοί Άραβες καταλαμβάνουν το βυζαντινό Κάστρο και το κάνουν διοικητικό κέντρο του νησιού και των πειρατικών επιδρομών τους. Για την ασφάλεια τους έκτισαν οχυρωματικό τείχος και άνοιξαν μια τάφρο τριγύρω, που την ονόμασαν Χεντέκ. Η οχύρωση εκείνη των Αράβων ήταν, σπουδαιότατο έργο, αφού η πόλη από τότε κι έπειτα λεγόταν Rabdh al Khandak, δηλαδή Φρούριο της Τάφρου και τα παλιά ονόματα Ηράκλειο και Κάστρο ξεχάστηκαν. Έτσι από το αραβικό όνομα Khandak προήλθε το εξελληνισμένο όνομα Χάνδαξ στη βυζαντινή περίοδο.

Το 961 ο στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς απελευθερώνει την Κρήτη και τον Χάνδακα και επεκτείνει τα τείχη του Χάνδακα με συνοικισμούς έξω από τον περίβολο των τειχών και ο Χάνδακας γίνεται γνωστός ως «Μεγάλο Κάστρο». Οι Βυζαντινοί διατήρησαν το Θέμα της Κρήτης μέχρι το 1204 όταν οι Σταυροφόροι, μοιράστηκαν το Βυζαντινό κράτος και πούλησαν την Κρήτη στους Ενετούς. Με την άφιξη των Ενετών αρχίζει μια καινούργια περίοδος για την Κρήτη ολόκληρη και ιδιαίτερα για το Χάνδακα.

Οι Ενετοί παραφράζουν το «Χάνδαξ» σε «Κάντια» και δίνουν το όνομα αυτό σε ολόκληρη την Κρήτη. Το Candia κατά την Τουρκοκρατία γίνεται Kandiye. Οι Βενετοί οχυρώνουν τον Χάνδακα με νέα τείχη που αρχίσαν να κτίζονται το 1462 από τον μηχανικό Micchele Sammicheli. Ο Χάνδακας, το σημερινό Ηράκλειο, υπήρξε το σημαντικότερο κέντρο της πολιτικής, κοινωνικής, πνευματικής, στρατιωτικής και εμπορικής ζωής του νησιού κατά τη Βενετοκρατία, με διοικητικές υπηρεσίες οργανωμένες κατά το πρότυπο της Βενετίας και οχυρωμένος με βενετσιάνικα τείχη.

Η κατάληψη του Χάνδακα (Kάντιας) από τους Οθωμανούς το 1669, μετά από πολιορκία 21 χρόνων, υπήρξε μεγάλο πλήγμα για την Βενετία, την Κρήτη και τον Ελληνισμό, γιατί έβαλε τέλος στην Κρητική Αναγέννηση που άνθισε κατά την Ενετοκρατία. 30/9/1856 Ισχυρός σεισμός καταστρέφει τον Χάνδακα

Είναι φανερό από όσα προαναφέρθηκαν, ότι τα τοπωνύμια Χάνδακας – Candia είναι τα ιστορικά ονόματα του σημερινού νομού Ηρακλείου Κρήτης, τα οποία χαρακτήριζαν την περιοχή επί 1000 χρόνια. Ως εκ τούτου, οι οινοποιητικοί φορείς του νομού Ηρακλείου αίτησαν την αναγνώριση της ιστορικής γεωγραφικής ονομασίας της περιοχής τους ως Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης Χάνδακας – Candia, για τους οίνους της παραγωγής τους, υπό τους όρους που καθορίσθηκαν με τις σχετικές Υπουργικές Αποφάσεις. Βιβλιογραφία

1. Η ΚΡΗΤΗ, Τόμος Α’. Στέργιου Γ. Σπανάκη. 1983 Εκδόσεις Σφακιανός, Ηράκλειο Κρήτης
2. ΘΑΛΑΣΣΙΝΗ ΤΡΙΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΧΑΝΔΑΚΑ, Χρυσουλα Τζομπανακη. 1997. Εκδόσεις Χ. Τζομπανάκη ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ
3. ΗΡΑΚΛΕΙΟ, Οι Τόποι μας 4ο. 2023 Εκδόσεις ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
4. ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ, ΧΑΝΔΑΚΑΣ-CANDIA, ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) 1234/2007 ΑΡΘΡΟ 118 γ, ΠΑΡ/ΦΟΣ 2).